ODI/FDI oranı Kasım 2017’de %23,6 seviyesinde gerçekleşti - TEPAV

Türkiye Ekonomi Politikaları Araştırma Vakfı (TEPAV) Türkiye'ye Gelen ve Türkiye'den Giden Doğrudan Yatırımlardaki Gelişmeler | Kasım 2017 raporu aşağıda bulunuyor:

Yurt dışına giden (ODI1) ve yurt içine gelen (FDI2 ) doğrudan yatırımların nasıl seyrettiğini, ODI/FDI oranı
üzerinden izlemek mümkün. Bu oran basit bir bölme işlemi ile elde edilse de, aslında Türkiye’nin yatırım ortamına ilişkin
önemli ipuçları vermektedir. Çünkü yatırımcıların kararları, iç pazarın cazibesi, işgücü maliyetleri, vergisel yükler,
işgücünün sahip olduğu beceri seti ve siyasi - ekonomik istikrar gibi pek çok unsurdan etkilenmektedir. Dolayısıyla
ODI/FDI oranındaki yükseliş, bir ülkenin yatırımcılar için cazibesini yitirmeye başladığını ve/ya ülkeden giden
yatırımların gelen yatırımlara göre daha hızlı arttığını anlatan bir gösterge olarak değerlendirilmelidir.

ODI/FDI oranı Kasım 2017’de %23,6 seviyesinde gerçekleşti.

 2000’li yıllara kadar neredeyse yatay bir seyir izleyen yurt içinde doğrudan yatırımlar, 2003 yılından sonra dalgalı bir
seyir izlemeye başlamış ve Kasım 20173 itibarıyla da yaklaşık 11,8 milyar ABD doları seviyesinde
gerçekleşmiştir. Türkiye’den giden doğrudan yatırımlar ise 2002 yılından itibaren hızla yükselmiş ve Kasım 2017
itibarıyla 2,8 milyar ABD doları seviyesine ulaşmıştır.

Doğrudan yatırımların yurt içi hâsılaya (GSYİH) oranına 2006-2016 dönemi itibarıyla
bakıldığında, FDI/GSYİH oranının %3,7’den %1,5’e düştüğü, ODI/GSYİH oranının ise
%0,2’den %0,4’e yükseldiği görülmektedir.

Şekil 1, Türkiye’nin giden yatırımlarının gelen yatırımlara oranının uzun dönem ortalamasının
üzerinde olduğunu göstermektedir. 2002-2017 döneminde ortalama %21,6 olan ODI/FDI
oranı, Kasım 2017 itibarıyla %23,6 seviyesinde gerçekleşmiştir.

ODI/FDI oranı alt dönemler itibarıyla incelendiğinde, 2002-2007 dönemindeki azalan trendin,
2008-2017 döneminde yön değiştirerek artışa geçtiği dikkat çekmektedir. Söz konusu oranın
bu dönemlerdeki ortalamasına bakıldığında 2002-2007 döneminde gerçeklleşen %15,7’lik
seviyenin, 2008-2017 döneminde %25,2’ye, 2012-2017 döneminde ise %31,7’ye yükseldiği
görülmektedir. Son yıllarda ODI/FDI oranında gerçekleşen bu yükseliş, bir yandan
Türkiye’nin doğrudan yatırımlar için cazibesini kaybetmeye başladığını gösterirken, bir
yandan da yurt içindeki yerleşiklerin yurt dışındaki fırsatları daha yakından takip etmeye
başladığına işaret etmektedir. Yakın dönem (2012-2017) ortalamasının uzun dönem (2002-
2017) ortalamasının yaklaşık 10,1 yüzde puan üzerinde olması, bu göstergeyi dikkatle
izlemeye devam etmemiz gerektiğini de ortaya koymaktadır.

Türkiye’nin bu iki dönemdeki büyüme performansı, doğrudan yatırımlardaki trend
değişikliğinin açıklayıcı nedenlerinden biri olabilir. 2002-2007 döneminde %7,1 olan ortalama
büyüme oranının, 2008-2016 döneminde %4,8’e gerilemesi ve aynı zamanda bu
dönemlerdeki büyüme oynaklığı katsayısının da 1,7’den 4,5’e çıkması, Türkiye’ye yatırım
yapmak isteyen yerli ve yabancıları tedirgin etmiş gibi görünmektedir.

  4 Temmuz 2015’te gelen yatırımlarda bir önceki aya kıyasla yaklaşık %18’lik bir artış yaşandığı dikkat
çekmektedir. Bu hızlı artış, Garanti Bankası’nın ilave %15’lik hissesinin daha İspanyol BBVA’ya
(Banco Bilbao Vizcaya Argentaria’ya) satılmasından kaynaklanmıştır.

Doğrudan yatırımların ülkelere göre dağılımı

2002-2017 dönemini kapsayan kümülatif verilere göre giden doğrudan yatırımların
ülkelere göre dağılımına bakıldığında Hollanda, Azerbaycan ve ABD’nin öne çıktığı
görülmektedir. Bu dönemde yurt içindeki yerleşiklerin yurt dışında yaptıkları yaklaşık 40
milyar dolarlık doğrudan yatırımın %27,1’i Hollanda’ya, %16,3’ü Azerbaycan’a ve %11,9’u da
ABD’ye gitmiştir. Giden yatırımların ülkelere göre dağılımı daha yakın bir dönem için
incelendiğinde de ilk beşte yer alan ülkelerin değişmediği görülmektedir. 2017 Ocak-Kasım
dönemi için on aylık kümülatif veriler incelendiğinde, 2016 yılının aynı dönemine göre düzey
veya yatırımların ülkelere dağılımı bağlamında önemli bir farklılaşma olmaadığı görülmektedir.
2017 Ocak-Kasım döneminde giden yatırımlar 173 milyon dolar artmış ve 2,8 milyar dolar
düzeyinde gerçekleşmiştir. Bu dönemde yurt dışında yapılan doğrudan yatırımların ülkelere
dağılımı da 2016 yılının aynı dönemine göre değişmemiş ve ABD, Hollanda, İngiltere
yatırımların öncelikli destinasyonları arasında yer almıştır. 2017 Ocak-Kasım dönemindeki
2,8 milyar dolarlık yatırımın %26,1’i ABD’ye, %24,6’sı Hollanda’ya ve %10,1’i de İngiltere’ye
gitmiştir. 2016 Ocak-Kasım döneminde ise yatırımların sırasıyla ABD (%28,2), Hollanda
(%25,2) ve İngiltere’ye (%11,1) gittiği görülmektedir.

2002-2017 dönemini kapsayan kümülatif verilere göre gelen doğrudan yatırımların
ülkelere göre dağılımına bakıldığında Hollanda, ABD, Avusturya, İngiltere ve
Lüksemburg’un öne çıktığı görülmektedir. Bu dönemde yurt dışındaki yerleşiklerin yurt içine
yaptıkları yaklaşık 146,7 milyar dolarlık doğrudan yatırımın %16,2’si Hollanda’dan, %7,7’si
ABD’den, %6,8’i Avusturya’dan, %6,6’sı İngiltere’denn ve %6,2’si Lüksemburg’dan gelmiştir.
Gelen yatırımların ülkelere göre dağılımı daha yakın bir dönem için incelendiğinde tablonun
uzun dönemli kümülatif verilere göre biraz değiştiği görülmektedir. 2017 Ocak-Kasım dönemi
on aylık kümülatif verilerine göre gelen yatırımlar yaklaşık 1,1 milyar dolar artmış ve 6,6
milyar dolar düzeyinde gerçekleşmiştir. 6,6 milyar dolarlık yatırımın %24,8’si Hollanda’dan,
%21,9’u İspanya’dan ve %9,6’sı Azerbaycan’dan gelmiştir. 2016 Ocak-Kasım döneminde ise
yatırımların sırasıyla Rusya (%13,2), Hollanda (%11,4) ve İngiltere’den (%9,8) geldiği
görülmektedir. Bunun yanı sıra 2016 yılına kıyasla 2017 yılında ilk üçte yer alan ülkelerin
gelen toplam yatırımlar içindeki payının %34,4’ten %56,3’e çıktığı da dikkat çekmektedir.

Doğrudan yatırımların sektörlere göre dağılımı

2002-2017 dönemini kapsayan kümülatif verilere göre giden doğrudan yatırımların
sektörlere göre dağılımına bakıldığında bu dönemdeki yaklaşık 39,6 milyar dolarlık
yatırımın %56,5’inin sınaii sektörlerde, %43,2’sinin hizmetler sektöründe ve %0,3’ünün de
tarım sektöründe gerçekleştiği görülmektedir. Alt sektörler itibarıyla öne çıkan sektörler
incelendiğinde ise aynı dönemde giden doğrudan yatırımların %28,2’sinin madencilik ve
taşocakçılığı, %11’inin ise gıda, içecek ve tütün ürünleri imalatı sektörlerine yönelik olduğu
dikkat çekmektedir. Finans ve sigorta faaliyetleri (%17,5) öne çıkan diğer sektörlerdendir.
“Holding şirketlerinin faaliyetleri”, finans ve sigorta faaliyetleri içinde en büyük paya sahip
olan alt sektördür. Toplam finans ve sigorta faaliyetleri sektöründeki doğrudan yatırımın
%55’i holding şirketlerinin faaliyetlerinden oluşmaktadır. Giden doğrudan yatırımların sektörel
dağılımına daha yakın bir dönem için bakılırsa, 2017 Ocak-Kasım dönemindeki 2,8 milyar
dolarlık doğrudan yatırımın %54,5’i hizmetler sektöründe (bir önceki yılın aynı dönemine
kıyasla 9,4 yüzde puan artış), %44,8’i de sınai sektörlerde (bir önceki yılın aynı dönemine
kıyasla 9,8 yüzde puan azalış) gerçekleşmiştir. Alt sektörler itibarıyla bakıldığında 2,8 milyar
dolarlık giden doğrudan yatırımın %31,6’sının madencilik ve taşocakçılığı sektöründe,
%18,5’inin gayrimenkul faaliyetlerinde ve %8,7’sinin de holding şirketlerinin faaliyetleri
sektöründe gerçekleştiği anlaşılmaktadır. Bir önceki yılın aynı dönemine bakıldığında da
%37,4’lük payı ile madencilik ve taşocakçılığı sektörünün yine ilk sırada yer aldığı dikkat
çekmektedir.

2002-2017 dönemini kapsayan kümülatif verilere göre gelen doğrudan yatırımların
sektörlere göre dağılımına bakıldığında bu dönemdeki yaklaşık 146,7 milyar dolarlık
yatırımın %61,9’unun hizmetler sektöründe, %37,8’inin sınai sektörlerde ve %0,3’ünün de
tarım sektöründe gerçekleştiği görülmektedir. Alt sektörler itibarıyla öne çıkan sektörler
incelendiğinde ise aynı dönemde gelen doğrudan yatırımların %27,2’sinin parasal aracı
kuruluşların faaliyetleri ve %12,2’sinin de elektrik, gaz, buhar ve iklimlendirme üretimi ve
dağıtımı sektörlerine yönelik oolduğu dikkat çekmektedir. “Parasal aracı kuruluşların
faaliyetleri”, finans ve sigorta faaliyetleri içinde en büyük paya sahip olan alt sektördür.
Toplam finans ve sigorta faaliyetleri sektörüne gelen doğrudan yatırımların %78’i (toplam
gelen doğrudan yatırımların ise %27,2’si) parasal aracı kuruluşların faaliyetlerinden
oluşmaktadır. Gelen doğrudan yatırımların sektörel dağılımına daha yakın bir dönem için
bakıldığında, 2017 Ocak-Kasım dönemindeki 6,6 milyar dolarlık doğrudan yatırımın %66,8’i
hizmetler sektöründe (bir önceki yılın aynı dönemine kıyasla 9 yüzde puan artış), %32,8’i de
sınai sektörlerde (bir önceki yılın aynı dönemine kıyasla 8,8 yüzde puan azalış)
gerçekleşmiştir. Alt sektörler itibarıyla bakıldığında sırasıyla, ulaştırma ve depolama (%18,3),
parasal aracı kuruluşların faaliyetleri (%16,7) ve elektrik, gaz, buhar ve iklimlendirme üretimi
ve dağıtımı (%14,1) sektörleri öne çıkmaktadır.