Siyasi İstikrar İndeksi Ara Rapor: İndirimli Marketler; Başarılı Modeli Katletmeyelim - S Bilişim Danışmanlık

 S Bilisim Danismanlik tarafindan Sİİ Siyasi İstikrar İndeksi İndirimli Marketler; Başarılı Modeli Katletmeyelim
ara raporu ekteki dosyada bulunmaktadir

Güvenli gıda kaliteli-sağlıklı ürünlere dairdir. Gıda güvenliğiyse geniş kitlelerin yaşamını sürdürmesi, gıdaya tam-kesintisiz ehven fiyattan erişmesiyle alakalıdır. Konunun önemini şöyle izah edelim: I. Cihan Harbi’nde Osmanlı, yalnızca askerî yenilgiden değil başkenti dâhil beslenemediğinden boyun eğmek zorunda kalmıştı.
Gıda güvenliğinde; gıdanın üretimi, depolanması, işlenmesi, nakil ve dağıtımı, fiyatlanma ve satışı izlenir. Gıda güvenliğinde uzun vadeli tedarikler, yoksulların beslenmesi, fiyat/miktar dalgalanmalarının azaltılması hedeflenir. Gıdada fiyatın makul, arzın bol, kalitenin yüksek, tüketimin sağlıklı (hijyen, obezite karşıtı, dietik) olması istenir. Bazı kaynaklara göre gıda güvenliği Milli Güvenlik Siyaset Belgesi’ne girmiştir.
Cumhuriyet’in kurulmasından bu yana gıda güvenliği açısından kırsal kesimle kent orta sınıflarının etkileşimleri pürüzlüydü. Kuruluş yıllarında köylünün hoş tutulmasına, vergilerinin düşürülüp hatta sıfırlanıp tarım üretiminin aksamamasına, şehirlerin gıda teminine hassas davranılmıştır. Artan kentleşme gıda güvenliğini baskılamış, darboğazlar yaşanabilmiştir.
1980 öncesi şehirlerde gıda güvenliği, genel güvenlik konusu haline gelebilmiştir. Yüksek enflasyonla birlikte yaşanan türlü ekonomik darboğazlarda sıklıkla izlenen, perakende ve gıda toptancılarının fırsatçı uygulamalarına tepkilerdi.
Yaklaşık 2003’ten beri şehirlerde gıda ve zorunlu tüketim ürün teminlerinde işleyiş, Cumhuriyet tarihinin en iyi dönemlerindendir. Perakende sektöründe organize perakendenin, bunlardan indirim marketlerinin payları sürekli yükselmiş, çok düşük yüzdelerden 60’arın üstüne çekilebilmiştir.
Bu sayede uzun yıllardır, enflasyonun sürekli altında kalabilen indirim market fiyatları temin edilmiştir. Bazı indirim market zincir fiyat artışları 2005-2018’de her bir yıl enflasyon artış yüzdesininn %1 ile %20’si arasında altında kalabilmiştir. Faslın istisnası gramaj indirimleridir.

İndirim marketleri ülke çapında büyük depo, lojistik, ürün işleme ve paketleme merkezleriyle devrededir. Bu merkezler; ülkenin her yerinden mal tedarik edip milli pazarda tüketiciyle buluşturulmalarını sağlamaktadır. İndirim marketleri ülke sathında on-binlerce mağazalarıyla 30.000 mağazalık organize perakendenin omurgasıdır. İndirim marketleri lüks/şaşalı değil mütevazı mağazalarıyla, düşük reklam-dekorasyon harcamalarıyla, yeterince personelle ucuz fiyatla satışa odaklanmıştır. Tek marka indirim market mağazalarına her gün beş milyon müşteri girmekte, ortalama 15-20 TL alışveriş yapmaktadır.
İndirim marketleri fiyatlarını ulusal medyada düzenli yayımlamış, bu yolla çok ucuz fiyatları geniş kitlelere günlük sinyalleşmişlerdir. Misal indirim markette mercimek fiyatı 5 TL/kg ise bu fiyatın üstünde piyasaya çıkmak, güçleştirilmiştir. İndirim marketleri dev-marketler gibi 30-40.000 değil belli sayıda, 2.500 kadar üründe uzmanlaşmaktadır. İndirim marketleri kendi markalarıyla üretim yapmak/yaptırtmak suretiyle 600-700 kadar üründe ölçek ve maliyet avantajı sağlamaktadır. Bu yolla standart, kaliteli ve ölçekli üretim şeklinde ihracatı ciddi destekleyicidir.
İndirim marketleri, yasal olarak zorunlu tutulmuş yerel ürün arzına açıktır. İndirim marketleri sosyal yardım devlet uygulamalarında yüksek işlevde ortaklık yapabilmekte, kamu bürokrasisini destekleyicidir. İndirim marketlerinin kamuda TMO ve EBK ile işbirlikleri yüksek işlevselliktedir. Kayıtlı alışveriş, konsinye ticaret yanında nakit yönetim becerileri, kendi tedarikçileriyle eriştikleri organizasyon düzey ve hacimleri müthiştir. İndirim marketlerinin banka likiditelerine destekleri önemlidir.
Tahminimize göre 2019’da 40 milyar TL ciroya erişecek indirim marketi bulunmaktadır. Farklı sektörlerde aynı ya da yakın düzeyde ciro yapan diğer tüm şirketlerde ciroda ithalata dayalılık ortalama %60’lardadır. İndirim marketlerinin en büyyüğü ambalaj filmi nedeniyle sadece 60 milyon USD’lik ithalat bağımlısıdır. İndirim marketleri kamu tarafından yönlendirme ve dışarıda ucuz fiyatlar nedeniyle et/bakliyatta dolaylı ithalatçıdır. Yerlilik ve millilik bakımından indirim marketleri rekor düzeyde açık ara öndedir.
Üst segment denebilecek bazı tüketim ürünlerinde ya da cep telefonu, küçük elektrikli eşya, okul kırtasiyesi sair hayli ucuz kampanyalar, toplu alımlara dayalı kârdan başka tüketiciyi destekleyicidir. İndirim marketleri; iletişim, mobilya sair bazı üründe kampanyalarla hacimli stokları kısa sürede nakde döndürme imkânı sağlamaktadır. İleride web üstünden artan ticarette indirim marketleri ülke çapında yayılı mağaza ve depo-merkezleriyle muhkem karargâhlar haline gelebilecektir. İndirim marketleri görünenin aksine kılcallaşmış ticaret de temin edicidir.
Türkiye etrafında birçok ülke lideri, Türk indirim market zincirlerini davet etmekte, ciddi sübvansiyon-imkân sunmaktadır. Rusya-Putin ülkesindeki market zincirleriine milyarlarca USD sübvansiyon ödeyerek fiyatları düşük arzı kesintisiz kılmayı sağlamıştır. Putin esasen, indirim market düzenine geçilmesini dikte etmiştir. Halen Orta-Asya ve Ortadoğu indirim market pazarında Türk şirketleri süratle pay almaktadır. Türk indirim market zincir bazısı nispi genç olmasına rağmen yüksek rekabetçi alanda küresel ölçekte ilk yüze girmeyi zorlamakta, ekleyelim
Şu husus unutulmamalıdır; yakın gelecekte 500 milyonluk Ortadoğu ve etraf coğrafyasında büyük tedarik-dağıtım zincirleri konusu ağır çekişme konusu haline gelecektir. Halen, Ortadoğu’da yüz milyonlarca genişlikte kitle zorunlu tedarikleri az sayıda limandan denetimli çıkışla çalışan, kraliyet network mensubu imtiyazlı şirketlerce karşılanmaktadır. Söz konusu yoz ve kapalı devre işleyişi kıracak, adil ve helal ticareti bilen ve yaşatan Türk indirimli market zincirleridir.
Başlangıç ve gelişmeleri bir yana ortaklık yapıları açık-şeffaf Türk indirim market zincirleri yüksek getirileriyle sermaye piyasalaarında en sevilen şirketlerdendir. Kurulum ve gelişmelerinde yabancı ortaklıktan bazısı kamucu denetimli olması gerekirdi ama şu an fon şeklinde anonim nitelikte ortaklıklar söz konusudur. Kâr ve sürekli yatırım işleyişleri düzgündür. Sadece mağaza-yayılma değil depolama-lojistik-ürün işleme ve teknolojide de ciddi yatırımlardadır. İndirim marketlerinin istihdam rakamları ortadadır.
Et ve bakliyatta kamuyla verimli işbirliğine rağmen sebze-meyvede indirim marketleriyle Tarım Kredi Kooperatifleri arasında maksada hizmet eden işleyiş tesis edilememiştir. Sebze-meyve satışları indirim market cirolarının %5 ve daha düşük paydadır. İndirim marketleri genelde sebze-meyvede yüksek fire kaynaklı zarar etmektedir. Zararı sınırlayansa pakete konulmuş, firesi düşürülmüş sebze-meyve satışlarıdır. Tanzim satışlardaki mevcut indirimli sebze-meyve satışları, indirim marketlere kaydırılmalıdır.

İndirim marketlerinin güçlü depolama yetenek ve yaygın dağıtım kapasiteleri sebze-meyvede ana mekanizma şekllinde süratle devreye alınmalıdır. Uygun işbirliği ve şeffaf sübvansiyonlarla mevcut problemler makul çözümlere kolayca kavuşturulabilir. İndirim marketlerinin cirolarına nazaran düşük kârlılıkları sistemin ayakta kalması için makul ve işlevsel görülmeli, sebze-meyvede zarar etmeleri beklenmemelidir.
İndirim marketlerinin sözleşmeli çiftçi anlaşmaları üstüne gidilmemeli, desteklenmeli ve yaygınlaştırmalıdır. Bildiğimiz kadarıyla sözleşmeli üretim ilgili bakanlıkça zaten desteklenmekteydi. Milli gelirin %6’sı tarımda üretilmekte ama nüfusun nerdeyse %20’si tarımdan geçinmektedir. Sübvansiyon dâhil kabaca 45-50 milyar USD’yi paylaşan, turistler dâhil 120 milyonu besleyen 20 milyon nüfustan söz etmekteyiz. İndirimli marketler ve organize perakendenin çiftçilerle etkileşimi, kamunun güçlük çektiği işleri beceriyle üstlenip adilane işleyişte yürütülebilirdir.
İndirim marketleri şehir, ilçe, bölge ayırmaksızın her yerdedir. Her yerden her türlü ürünü almakta, her yere satmaktadırlar. İndirim marketleri eşitlikçi ve dayanışmacı sosyo-ekonomik mekanizmalarımızdandır. Laik-moderni, dindar ve köylüsü, kamu görevlisi ya da turisti, tümü aynı mağaza aynı raf aynı vakitte aynı fiyattan alışveriş etmektedir. Terör örgütü bombaladığında halkın yara sarmasında yardım ettiği ilk yerlerden biri, bu mağazalardır.
Karşıladığı ihtiyaç ve ürettiği çözümler farklı olsa da büyük ölçekli AVM modelimiz türlü sıkıntıya yol açmış, malum, ıslaha muhtaçtır. Anadolu’ya yayılma tarzlarıyla indirim marketleriyse yakın coğrafyamızda sadece devletler değil sivil toplumlarca da imrenilen modeldendir. Bu model katledilmemeli, herkesçe desteklenmelidir.


 S Bilisim Danismanlik