Paranın Rengi (Garanti BBVA Yatırım)

Günümüzde enflasyon dünyada her yerde en büyük ekonomik sorun. Enflasyonla mücadele konusunda merkez bankalarının para politikası uygulamalarının ne kadar işe yaradığı, ya da ne zaman yarayacağı uzun zamandır tartışma konusu. Para politikası dışında enflasyonla mücadele konusunda daha farklı, bazen de oldukça yaratıcı yöntemler de var tabi. Örneğin fiyat kontrolleri ilk akla gelenlerden biri. 1960’larda ABD’de Başkan Lyndon B. Jackson dönemi buna güzel bir örnek: Robert Samuelson’ın kitabında anlattığına göre ayakkabı fiyatlarındaki artışa Başkan Lyndon deriye ihracat kısıtları koyarak müdahale eder. Televizyon fiyatlarının o dönemde tarihi zirvesine çıkması sonrasında, Lyndon bu kez ülkenin o dönemdeki en büyük TV üreticilerinden biri olan RCA şirketine fiyatları düşük tutmasını söyler. Et fiyatlarındaki artışa Yeni Zelanda’dan ithalat yapılarak çare bulunur. Bu böyle yüzlerce kalemde devam eder. Nihayet 1966 baharında yumurta fiyatlarındaki artışa çare bulunamayınca Sağlık Bakanlığı yumurtadaki kolesterolün ne kadar tehlikeli olduğunu anlatmaya başlar! Tabi bunların hepsi beyhude çabalardır, zira o dönem ABD ekonomisinin coştuğu dönemdir (Bugün yumurtanın tehlikeli olduğunu savunanlara bu hikayeden bahsedersiniz).
Jamaika da enflasyonla mücadele konusunda nevi şahsına münhasır bir yöntem izleyen bir başka ülke. Jamaika dünyanın en fakir ülkelerinden biri, finansal okuryazarlık da haliyle oldukça düşük. İnsanların enflasyon beklentilerinde tutarlı olmaları, ekonomik verileri anlayabilmeleri için Jamaika Merkez Bankası’nda (JMB) iletişiminden sorumlu olan Tony Morrison bir şarkının işe yarayacağını düşünmüş. Morrison’a göre “akılda kalıcı, hatta sinir bozucu bir şarkıyı sabah dinlerseniz, akşam kendinizi o şarkıyı söylerken bulursunuz”. Böylece JMB halka fiyat istikrarının ne denli önemli olduğunu anlatmak için reggae tarzı müzikle bir klip hazırlamış. Sonucu merak ettiyseniz, şarkının halk üzerinde ne kadar etkili olduğu tartışılır, ama JMB enflasyon hedefini 2022 haricinde tutturmayı başarmış, şu anda da enflasyon düşüş eğiliminde. Bu arada Morrison demiş ki “her ülke kendi kültürünü yansıtan bir iletişim stratejisi kullanmalı”. Buradan hareketle bizim de kullanabileceğimiz bazı şarkı isimleri insanın aklına gelmiyor değil!
Yakın zamanda bir başka yaratıcı enflasyonla mücadele yöntemi ise Nijerya tarafından uygulamaya konuldu. Nijerya Merkez Bankası (NMB) 100,200,500 ve 1000 “naira”lık banknotları yeniden tasarlayacağını açıkladı. Yeni tasarım banknotlar Aralık ayında kullanıma sunulacak ve eski paralar Ocak 2023 sonrası kullanılamayacak. “Bu
Araştırma Strateji
Paranın Rengi
Tufan Cömert
Direktör - Araştırma ve Yatırım Danışmanlığı
enflasyonla mücadeleye nasıl katkıda bulunacak” derseniz, böylece bankacılık sistemi dışında, mesela kasalarda saklanan nairalar sisteme girecek, sahte nairalar ayıklanmış olacak, böylece daha sağlıklı bir naira piyasası oluşacak. Ufak bir sorun var yalnız, Nijeryalılar bundan pek hoşlanmamışlar, o yüzden paralarını değiştirmek yerine karaborsada dolar almaya başlamışlar! Nairanın değer kaybı da enflasyonu yükseltmeye başlamış. Evrene olumlu mesaj göndermek isterseniz, Nijeryalıların eski banknotları değiştirmekle uğraşmak istemedikleri için dolar aldıklarını, yeni banknotlar gelince dolar satıp naira alacaklarını düşünebilirsiniz …
Bir de geleneksel yöntemler izleyen merkez bankaları var tabi… Fed bunlardan başta geleni doğal olarak. Geçen hafta beklendiği gibi faizi 75 baz puan yükselterek %4.0 seviyesine çıkaran Fed önümüzdeki aylarda faiz artırımında yavaşlayacaklarının sinyalini verdi. Fed’in karar metnine yeni eklediği “faiz artırımlarının birikimli etkisi ve artırımın ekonomiye gecikmeli yansıması” ile ilgili ifadelerini yorumlamak için ise ekonomist olmaya gerek yok: Bu yıl toplam 375 bps faiz artışı yapıldı, bunun etkisini görmek ve hedefe ulaşmak için acele etmeye gerek yok artık. Buna göre Aralık’ta 50, Ocak’ta 25 baz puanlık artışlar şimdiden fiyatlanıyor (yandaki grafik). Piyasalar bu gelişmeye ilk aşamada sevindilerse de Fed’in daha yavaş, ama daha uzun bir yol gitmeye hazır olduğunun anlaşılması ile eski denkleme geri döndük: Yüksek faiz>faizli ürünlerin cazibesini artması>hisse değerlemelerinin gerilemesi>borsalarda satış baskısı>faizsiz diğer ürünlerde (değerli madenler, kriptolar) baskının devamı.
Piyasa bir süredir Fed’in nihai faiz oranını tahmin etmeye çalışıyor. Tamam bu önemli elbette, ama uzunca bir süredir size anlattığım şey faizin ne zaman düşmeye başlayacağına dair de bir fikrimizin oluşmasının gerektiği. Şu anda görünen bir tarih yok. Zaman zaman piyasada 2023 sonu, 2024 baharı gibi tahminler görüyoruz, ama bunların neye göre söylendiğini bilemiyorum. Fed dahi nerede duracağını bilmezken 1.5 sene ileriye yönelik nokta atışı tahmin yapmak pek anlamlı değil. Bu yüzden yakın vadede büyük bir bilinmezlik içeren tahminlere bakıp da heyecanlanmamak lazım. Sonuçta Fed enflasyonla mücadelede muhafazakar ve temkinli olmayı tercih eden bir gelenekten geliyor. Yarın öbür gün Fed Başkanı Powell’ın Taylor Swift ile düet yaptığını görürsek fikrimi değiştiririm tabi.
Enflasyonla savaş konusunda bizim de kendimize özgü bir tarzımız olduğu aşikar. Yine geçen hafta açıklanan veriye göre yıllık TÜFE %85.51’e yükseldi. Enflasyon verisinin ayrıntılarından bahsetmeyeceğim, ancak genele yayılan fiyat artışı olduğunu belirteyim. Bu haliyle yıllık enflasyonumuz TCMB’nin resmi enflasyon hedefi olan %5’in 17 kat üzerinde. “Peki, ne olacak da enflasyon bundan sonra düşecek” derseniz işte orada bizim tarzımız devreye giriyor: Matematikten hiç hoşlanmayan bir ülkede enflasyonun düşüşü matematiksel sebeplerden olacak! Geçen yıl Kasım ayından başlayarak, bu yılın Nisan ayına kadar aylık enflasyon %3.51-13.58-11.30-4.81-5.46-7.25 olmuştu. Aralık başında açıklanacak Kasım ayı enflasyonunda büyük bir sürpriz olmazsa mevcut seviyenin yılın zirvesi olacağını söyleyebiliriz. Aralık ayından itibaren ise önce çift haneli rakamların endeksten çıkması, sonrasında kur artışları ile oluşan diğer yüksek rakamların kısmen normale dönmesi ile enflasyon düşecek. Elbette burada birkaç varsayımda bulunuyoruz: Kurda ciddi bir sıçrama, emtia fiyatlarında sert yükseliş, vergi oranlarında (bilinenin ötesinde) büyük artışlar olmayacak. Bunların olması durumunda enflasyonda yeniden artış eğilimi göreceğiz.
Dünyanın aksine enflasyonla mücadele konusunda faizi kullanmıyor olmamız, hatta düşürüyor olmamızın bir bedeli olacak elbette. Düşük faiz politikası büyüme ve istihdamı destekleyebilir, ama ısınan bir ekonomi de enflasyon üretir. Bu yüzden TCMB’nin mevcut para politikası yapısını korudukça %5’lik enflasyon hedefine gelecek yıl da, bir sonraki yıl da ulaşması mümkün görünmüyor. Tersine çift haneli enflasyon ile yaşamayı (yeniden) öğrenmemiz gerek. Keza gelecek yılın seçim yılı olması nedeniyle büyük olasılıkla mali tarafta da ciddi bir gevşeme göreceğiz. Bu da yılın 2. yarısında bize muhtemelen yine enflasyon olarak yansıyacak. Özetle, bizim enflasyonla mücadele yöntemimizin arzu edilen ölçüde sonuç getirmeyeceği açık.
Güzel bir hafta geçirmeniz dileklerimizle,
Uyarı Notu

 Garanti BBVA Yatırım Menkul Kıymetler A.Ş
 https://www.garantibbvayatirim.com.tr/
 

                                  ***
                               Yasal Uyarı
 
 Burada yer alan yatırım bilgi, yorum ve tavsiyeleri yatırım danışmanlığı kapsamında değildir. Yatırım danışmanlığı hizmeti, yetkili kuruluşlar tarafından kişilerin risk ve getiri tercihleri dikkate alınarak kişiye özel sunulmaktadır. Burada yer alan yorum ve tavsiyeler ise genel niteliktedir. Bu tavsiyeler mali durumunuz ile risk ve getiri tercihlerinize uygun olmayabilir. Bu nedenle, sadece burada yer alan bilgilere dayanılarak yatırım kararı verilmesi beklentilerinize uygun sonuçlar doğurmayabilir. Garanti Yatırım Menkul Kıymetler A.Ş. iş burada yer alan bilgilerin, doğruluğundan, yeterliliğinden veya tamlığından ve bu bilgiler ışığında yapılan ve yapılacak olan ileriye dönük yatırımların sonuçlarından hiçbir şekilde sorumlu tutulamaz. Ayrıca, Garanti Yatırım Menkul Kıymetler A.Ş.'nin yazılı izni olmadıkça içeriği kısmen ya da tamamen üçüncü kişilerce hiç bir şekil ve ortamda yayınlanamaz, iktisap edilemez, alıntı yapılamaz, kullanılamaz. İleti, gönderilen kişiye özel ve münhasırdır. İlave olarak, bu raporun gönderildiği ve yukarıdaki açıklamalarımız doğrultusunda kullanıldığı ülkelerdeki yasal düzenlemelerden kaynaklı tüm talep ve dava haklarımız saklıdır.