Makro Perspektif - Rusya ve Türkiye Arasındaki Ekonomik ve Siyasi İlişkiler Üzerine Araştırma (Enver Erkan/Tera Yatırım )

Rusya ve Türkiye Arasındaki Ekonomik ve Siyasi İlişkiler Üzerine Araştırma
 
Rusya-Türkiye ilişkilerinin tarihi… Türkiye ile Rusya arasındaki ilişkiler, savaşların ve rekabetin hakim olduğu asırlık bir tarihe sahiptir. Soğuk savaşın sona ermesi, ikili ilişkilerin yapısını değiştirmedi. Her iki tarafın siyasi inisiyatifiyle hem Türkiye hem de Rusya 2000'li yılların başında işbirliğine odaklanmaya başladı. O zamandan beri Ankara ve Moskova çeşitli alanlarda yakın işbirliği içindedir.
 
2000'li yılların başından itibaren, siyasi liderler karşılıklı rekabeti başarılı bir şekilde çok yönlü işbirliğine dönüştürdüler. Güvenlikle ilgili konularda belirli kısıtlamalar olsa da, yakınlaşma ekonomi, enerji ve ticaret gibi belirli alanlarda kendini kanıtlamıştır. Yaklaşık on yıldır "ayrı kategorilere ayrılma" Türk-Rus ilişkilerinin temel özelliği olmuştur.
 
Türkiye'nin Suriye'deki eylemleri ve Rus S-400 füze savunma sistemlerinin satın alınması, ABD-Türkiye ilişkilerinde temel zorluklar haline geldi. Washington'daki pek çok kişi, Türkiye'nin dış politikada nasıl hareket ettiğini yakından izlerken, aynı zamanda ülke içinde demokrasiyle ilgili bariz sorunlar yaşıyor. Sorular: Türkiye'nin Rusya ile ilişkilerindeki niyeti nedir, NATO müttefiklerinden uzaklaşıyor mu ve hala stratejik Batı'nın bir parçası olarak kalmak istiyor mu?
 
Rusya ve Türkiye arasındaki sayısız savaş, bu ülkelerin birbirleri tarafından algılanışlarını büyük ölçüde etkilemiştir ve bu artık rekabet ve işbirliği arasında bir tür denge dansı olarak ifade edilmektedir. Türk birlikleri, Rus kuvvetlerinin ve Esad birliklerinin kuzey Suriye'nin kontrolünü ele geçirmesine izin vermedi ve Libya'da Türk ordusu, Moskova'nın kontrolündeki güçlerin Trablus'u ve bir bütün olarak ülkeyi ele geçirmesine izin vermedi. Türkiye, Gürcistan ve Ukrayna'nın NATO'ya katılma arzusunu da sıcak bir şekilde desteklemektedir. Damon Wilson, Rusya'nın bu yıl Ukrayna'ya gözdağı verme kampanyasının ortasında Ankara'nın Kiev ile stratejik bir ortaklığa girdiğini söyledi.
 
Türkiye'nin eski NATO Daimi Temsilcisi emekli Türk diplomat Mehmet Fatih Ceylan da Rusya ile Türkiye'nin bölgesel meselelerde ittifakının imkansız olduğu gerçeğine değindi: “Ülkemizin kuzeyindeki bölgede - Transdinyester, Abhazya ve Güney Osetya başta olmak üzere, şimdi buna Kırım ve Donbass da eklendi. Burada net bir görüş ve çıkar ayrılığımız var ve bu durum böyle kalacak: Herhangi bir Türk hükümetinin Rusya'nın son örnekleri daha önce de söylediğim gibi Kırım ve Donbass'taki saldırgan hareketlerine göz yumması mümkün değildir."
 
Putin ve Erdoğan - onları dost yapan nedir? Bağımsız bir Rus askeri analist olan Pavel Felgenhauer, Rus seçkinlerinin kendisinin Rus ve Türk liderler arasında açıkça kurulmuş olan dostluğu desteklemediğini söyledi: - bu durumda, Rus lider Vladimir Putin - mantığı, gündemi ve uygulamasıyla ordunun çoğunluğunun, diplomatların ve çeşitli çıkarlar peşinde koşan diğer grupların görüşüne aykırı olan kendi dış politikasını yürütüyor."
 
"Başkan Putin'in Erdoğan ile yakın bir dostluğu var. Putin, bu yakın kişisel bağlar sayesinde Türkiye'yi NATO ve Avrupa'dan uzaklaştırabileceğine ve daha yakın ilişkiler, hatta belki bir tür ittifak kurabileceğine inanıyor. Putin'in bu bölgedeki ana hedefi Karadeniz Boğazlarını iki dost ülkenin kuvvetleri tarafından kontrol edilmesi hedefine daha da yakınlaştırmak. Tarihsel olarak, Rusya'nın herhangi bir girişiminin amacının boğazların kontrolü olduğunu hatırlamakta fayda var.” diyor.
 
 
 
Ancak Pavel Felgenhauer'e göre, bu strateji Putin'in astları tarafından anlaşılmıyor: "Rus askeri ve diplomatik kurumunun temsilcileri, Türkiye'nin rotasının değiştirilemeyeceğinden ve her zaman bir NATO üyesi ve ABD müttefiki olacağından emin olarak, böyle bir hesaplamayı makul görmüyorlar. Bu nedenle, Türkiye ile ilişkileri sürdürmek için harcanan çaba ve harcamalardan, kaynak israfı olduğunu düşünerek memnun değiller. İktidar koridorlarında kimse "çar" ile doğrudan çelişmez, ancak insanlar Putin ve Erdoğan arasındaki bu idili baltalamanın yollarını bulur."
 
Moskova’daki bazı yetkililer, Putin ve Erdoğan arasındaki dostluğa rağmen, bazen Türkiye'nin Kırım'ın ilhakını tanımama yönündeki değişmeyen gidişatı hakkında oldukça sinirli konuşuyor. Kremlin de Ankara'nın Kiev ile stratejik işbirliğinden memnun olamaz. Ukrayna Başbakanı'nın Dış Politika Danışmanı Victoria Gaber, bu işbirliğine örnekler verdi: "Türk ortaklarımızdan teknik yardım alıyoruz, örneğin Kırım'ı terk etmek zorunda kalan Kırım Tatarlarının Kırım'a yerleşmesine yardımcı oluyorlar. Türkiye Kalkınma Ajansı ile ortak projelerimiz var ve geçtiğimiz günlerde Ukrayna Cumhurbaşkanı'nın Türkiye ziyareti sırasında Mykolaiv, Kherson ve Kiev’e Kırım Tatarları için yaklaşık 500 konutun inşasını içeren yeni anlaşmalar imzalandı.”
 
Peki ya ticaret? Türkiye, Rusya'nın başlıca dış ekonomik ortaklarından biridir. 2021'in sonunda, Rusya ile Türkiye arasındaki dış ticaret hacmi, 26,5 milyar dolar Rus ihracatı ve 6,5 milyar dolar ithalat dahil olmak üzere 33,02 milyar dolara (2020'de - 21,04 milyar dolar) ulaştı.
 
Rus ihracatının yapısına geleneksel olarak mineral ürünler, metaller ve bunlardan yapılan ürünler, gıda ürünleri ve tarımsal hammaddeler hakimken, ithalatın yapısı gıda ürünleri ve tarımsal hammaddeler, makine, ekipman ve araçlar, tekstil ve ayakkabıdan oluşmaktadır.
 
 
2021 yılında Türkiye'den Rusya'ya ihraç edilen başlıca ürünler, değer olarak (milyon ABD doları olarak)… Kaynak: Trading Economics, UN Comtrade, Statista
 
Türkiye, Rus doğalgazı alımında önde gelen yerlerden birini işgal ediyor. Şu anda Rusya ve Türkiye, Mavi Akım ve Türk Akımı doğalgaz boru hatları ile doğrudan bağlantılıdır. Mavi Akım doğalgaz boru hattı, Rus doğal gazının üçüncü ülkeleri atlayarak Karadeniz üzerinden Türkiye'ye doğrudan tedarikini amaçlıyor. 2021 yılı sonuna kadar Mavi Akım yoluyla 15,98 milyar metreküp gaz teslim edildi. Bu, 2003 yılında karayolunun işletmeye alınmasından bu yana elde edilen maksimum yıllık rakamdır.
 
 
2021 yılında Rusya'dan boru hattı doğal gaz ihracat hacminin varış ülkesine göre dağılımı... Kaynak: Federal Customs Service of Russia, TASS, Statista
 
8 Ocak 2020'de Rusya ve Türkiye Cumhurbaşkanları Vladimir Putin ve Recep Tayip Erdoğan, her biri 15,75 milyar metreküp kapasiteli iki koldan oluşan Türk Akımı doğalgaz boru hattını resmen açtılar. Birincisi Rus gazının Türk tüketicilere tedariğine yöneliktir, ikincisi ise Güney ve Güneydoğu Avrupa ülkelerinin tedarikine yöneliktir.
 
 
 
Hammadde değişimi ve üretim tecrübesi alanında ülkeler arasında takas ilişkileri mümkündür. Surenkok Moskova İş Geliştirme Ofisi CEO'su Ömür Surenkok, "Rusya çoğunlukla ham bir ülke, Türkiye ise tam tersine imalatçı bir ülke, ancak hammadde sorunları var" diyor. Ona göre Rusya, Türkiye'nin tecrübesine ihtiyaç duyacağı için üretim potansiyelini genişletmek yolunu izleyecektir. İşi gereği 8 yıldır Türkiye'de ruble karşılığında mal satın aldığını da kaydediyor: "Çalıştığımız şirketler para birimini dolar veya liraya kendileri değiştiriyor. Bu da maliyetleri düşürmenizi sağlıyor." Türkiye ile ticarette enerji, sebze ve meyve ihracat ve ithalatının yanı sıra yaptırımlarla yasaklanmayan, ancak Batılı şirketlerin Rusya pazarından çekilmesi nedeniyle erişilemez hale gelen Batı ülkelerinden paralel ürünlerin ithalatı da umut vericidir. Buna ek olarak, Türkiye kalan birkaç dış turizm destinasyonundan biri haline geliyor.
 
Sonuç? Moskova ve Ankara'nın karşılıklı anlayış ve işbirliği arama arzusu, her iki tarafın Batılı ülkelerle ilişkilerindeki mevcut gerilim tarafından destekleniyor. Türkiye'nin bunu kendi lehine kullanmaya çalıştığını da belirtmek gerekir. NATO'nun güney kanadında kalırken, aynı zamanda ABD ve Avrupalı güçleri kendi çıkarlarını daha fazla dikkate almaya teşvik etmeye çalışıyor. Bu bağlamda Rusya ile ilişkiler, Türkiye'nin dengelenmesi ve dünya gündemine entegre edilmesi için ek bir araçtır.
 
Genel olarak, Rus-Türk ilişkileri, tarafların üstesinden gelmeyi öğrendiği birçok kriz testinden geçmiştir. Hem iç faktörlerin hem de dış zorlukların etkisiyle oluşan karşılıklı çıkarları, Rusya ve Türkiye'yi durumsal ortaklardan, katılımcıları arasındaki çelişkilere rağmen istikrar gösteren küresel güç dengesinde önemli bir siyasi tandem haline getirdi.
 
Bu nedenle, iki ülke arasındaki siyasi diyaloğun restorasyonu belirleyicidir, ancak ticari ilişkilerinin daha da geliştirilmesi için tek ön koşul değildir. Niteliksel yapılarını değiştirmek, iki ülkenin sanayi kompleksinin daha da modernizasyonu sırasında karşılıklı yarar sağlayan endüstriyel işbirliğinin geliştirilmesi için fırsatlar aramak çok önemlidir.

https://www.terayatirim.com/arastirma/makro-perspektif/230820221419

 Enver Erkan
 Araştırma - Başekonomist
 Tera Yatırım Menkul Değerler A.Ş.
  www.terayatirim.com
                                 
                                  ***
                               Yasal Uyarı
 
  Burada yer alan yatırım bilgi, yorum ve tavsiyeler yatırım danışmanlığı kapsamında değildir.Yatırım danışmanlığı hizmeti ; aracı kurumlar, portföy yönetim şirketleri, mevduat kabul etmeyen bankalar ile müşteri arasında imzalanacak yatırım danışmanlığı sözleşmesi çerçevesinde sunulmaktadır.Burada yer alan yorum ve tavsiyeler, yorum ve tavsiyede bulunanların kişisel görüşlerine dayanmaktadır.Bu görüşler mali durumunuz ile risk ve getiri tercihlerinize uygun olmayabılır.Bu nedenle, sadece burada yer alan bilgilere dayanılarak yatırım kararı verilmesi beklentilerinize uygun sonuçlar doğurmayabilir.