Kartta %1’lik artış KDV gelirini %1,64 artırıyor

Trakya Üniversitesi öğretim üyesi Prof Dr. Gökhan Sönmezler, Türkiye’nin pandemi sıkıntılarından kartlı harcamaları artırarak çıktığını belirterek bu artışın aynı zamanda hem kayıtdışılığı azalması hem de devletin vergi gelirlerinin artması anlamına geldiğini belirtti. Sönmezler, yaptıkları çalışmalara göre kredi kartı başına alışveriş tutarındaki yüzde 1’lik artışın KDV hasılatını yüzde 1,64 artırdığını vurgulayarak buna karşın banka kartı toplam nakit çekim tutarındaki yüzde 1’lik artışın ise KDV hasılatını yüzde 1,7 azalttığını dile getirdi. Sönmezler, kartlı alışverişi teşvikin devletin gelirlerine gözle görülür bir iyileşme sağladığına da işaret etti.

Nakit kullanımı azaltılmalı

Trakya Üniversitesi Uygulamalı Bilimler Fakültesi Bankacılık Araştırma Grubu üyeleri Prof. Dr. Sadi Uzunoğlu, Prof. Dr. Gökhan Sönmezler, Prof. Dr. Orçun Gündüz kredi kartlı harcamaları ve vergi ilişkisini uzun yıllardır araştırıyor. Grup her ay da Bankacılık Kart Merkezi verilerinden derledikleri kartlı alışverişin ayrıntılarını da analiz ediyor. Ancak, önemli bir çalışmaları da kredi kartı yani kayıtlı harcamalarla KDV ilişkisi. Grubun, uzun dönem modeline göre, kredi kartı başına düşen alışveriş tutarı ve banka kartı toplam nakit çekim tutarı değişkenlerinin uzun dönem katsayıları istatistiksel olarak anlamlı bir ilişki ortaya koyuyor. Araştırma, kredi kartı başına alışveriş tutarındaki yüzde 1’lik bir artışın KDV hasılatını yüzde 1,64 artırdığı, diğer taraftan, banka kartı toplam nakit çekim tutarındaki yüzde 1’lik bir artışın KDV hasılatını yüzde 1,7 azalttığı bulgusuna ulaştı.

Banka kartı kullanımı da teşvik edilmeli

Sönmezler alışverişlerde kredi kartının banka kartına göre daha yoğun kullanıldığını belirterek banka kartı kullanımının artmasının da kredi kartı kullanımındaki artışın KDV gelirine yansıması gibi olumlu bir etki yapacağını söyledi. Sönmezler, “Banka kartı kullanımının artırılmasının vergi gelirlerini artırmada bir potansiyel taşıdığına işaret etmektedir. Çünkü alışverişlerde banka kartı kullanımının yaygınlaşması, kredi kartı kullanımının KDV hasılatı üzerindeki etkisine benzer bir etki ortaya çıkaracaktır” dedi.

Tüketicilerin alışverişlerde nakit para kullanımı yerine özellikle banka kartı kullanmayı tercih etmesini sağlayacak birtakım teşvik ve politikalar uygulanabileceğine dikkat çeken Sönmezler şöyle konuştu: “Dünyadaki örnekler göz önüne alındığında işlem değeri üzerinden indirim veya nakit ödeme yapılması, tüketiciler için belli vergi teşvikleri sağlanması ve piyango çekilişi gibi çeşitli düzenlemeler yapılabilir.

POS için teşvik verilmeli

Özellikle, vergi kaybı açısından yüksek risk içeren sektörlerde kart kullanımında işlem değeri üzerinden risk düzeyine göre nakit geri ödeme yapılması da önemli olacaktır. Ayrıca, POS kullanımının artırılması çerçevesinde satıcılara yönelik maliyetleri azaltıcı ve teşvik edici bir takım düzenlemelerin yapılması bu çerçevede katkı sağlayabilir.”

Nakit kayıt dışı faaliyeti artırıyor

Dünya genelinde olduğu gibi Türkiye’de de nakit işlemlerin yüksek paya sahip olduğunu belirten Sönmezler, “Dünya Bankası’na göre Türkiye’de toplam tüketici ödemeleri içinde nakit işlemlerinin payı yüzde 53’tür. Kredi kartı ve banka kartı ile yapılan toplam harcamaların özel nihai tüketim harcamaları içindeki payı ortalama olarak yüzde 35’tir. Dünyanın birçok ülkesinde nakit para hala en çok kullanılan ödeme aracıdır. Hatta, birçok ülkede nakit paranın yüksek bir oranının, genellikle yüzde 50’sinden fazlasının, işlemlerin saklanması için kullanıldığı ileri sürülmektedir. Ancak, nakit ödeme bir denetim izi bırakmadığı için göreli olarak nakit işlemlerin kaydedilmesinden kaçınmak daha kolaydır. Dolayısıyla, nakit para ile ödeme, kayıt dışı faaliyetlerin oluşumuna katkı sağlayan önemli bir unsurdur”

Dünyada hangi teşvikler uygulanıyor?

Sönmezler’in verdiği bilgiye göre çoğu ülke kart kullanımını artırarak vergi kaybını sınırlamak amacıyla çeşitli düzenlemeler yaptı. Bu düzenlemelerde öne çıkan 8 başlıkta şöyle;

1-Ücret ve maaşların elektronik ödeme ile yapılma zorunluluğu: Ücret ve maaşların nakit olarak ödenmesi daha sonra bu paranın nakit olarak harcanmasına neden oluyor. Oysa elektronik ödeme kişileri kart kullanımına yönlendirerek pasif kayıtdışı ekonominin daralmasını ve vergi gelirlerinin artmasını sağlar. Bu düzenleme Hırvatistan, Slovenya ve Bosna-Hersek’te uygulanıyor. Bu ülkelerde işverenler ücret ödemelerini bankalar aracılığıyla yapmak zorunda.

2-Nakit ödeme sınırı: Bu düzenleme tek bir işlem için belirli bir parasal sınır belirlenerek bu seviyenin üzerindeki nakit ödemelere izin verilmiyor. Ancak burada nakit sınırının seviyesi önemli. Çünkü yüksek nakit sınırı vergi kaybını azaltma amacına yardımcı olmuyor. Örneğin, Fransa ve Belçika’da nakit işlem sınırı 3000 Euro, Yunanistan’da 1500 Euro, Portekiz’de 1000 Euro olarak belirlendi. Bu düzenlemeye paralel olarak yüksek değerli banknotlar da tedavülden kaldırılıyor.

3- Yazar kasa kullanma zorunluluğu: Yazar kasa kullanma zorunluluğu kişi başına kart kullanma miktarını artırıyor. Polonya, İtalya, İsveç, Slovenya, Macaristan gibi Avrupa ülkelerindeki bu düzenlemeye örnek olarak verilebilir.

4- POS cihazı kullanma zorunluluğu: Belli sektörlerde POS cihazı kullanma zorunluluğu ile nakit kullanımının azaltılması hedefleniyor. Özellikle pasif kayıtdışı ekonominin yüksek oranda pay sahibi olduğu sektörlerin seçilmesi bu düzenlemenin etkinliğini artırıyor. Örneğin Kazakistan’da şahıs işletmelerinin kart ile ödeme kabul etmesi ve POS cihazı kullanmaları zorunlu. Güney Kore’nin de bu çerçevede politika uyguluyor.

5- İşlem değeri üzerinden indirim veya nakit ödeme yapılması: Bazı ülkeler kart ile ödemeye yapılan işlemin değeri üzerinden belli bir oranda indirim veya nakit ödemesi yapıyor. Örneğin Güney Kore’de bu uygulama 1994 yılından beri uygulanıyor. Benzer bir uygulama Uruguay, Kolombiya ve Arjantin’de de var.

6- Tüketiciler için vergi teşviki: Bazı ülkeler bir takım vergilerde indirim yapıyor. Örneğin Güney Kore 1999 yılından itibaren kart ile yapılan harcamalar için gelir vergisinde indirim uyguluyor. Kolombiya’da ise kart ile yapılan ödemeler için yüzde 2 oranında KDV iadesi yapılıyor.

7- Satıcılar için vergi teşviki: Satıcılar için kartlı ödeme sisteminin belli maliyetleri var. Kart ile yapılan işlemler düşük olduğunda, özellikle küçük işletmeler için POS cihazının sabit maliyeti, ödenen ücret ve komisyonlar gibi ödemeler işlem başına düşen maliyeti artırıyor. Güney Kore’de satıcılar için hem KDV hem de gelir vergisi indirimi sağlanıyor. Uruguay’da kart ile satış yapanlara 2 puan KDV indirimi yapılıyor. Meksika’da ise küçük işletmeler için POS cihazları sübvanse etmek için bir fon bulunuyor.

8- Piyango çekilişi: Fiş veya fatura için piyango çekilişi düzenlenmesinin temelinde alıcının fiş veya fatura talebini artırarak kart ile yapılan ödemeleri artırmak ve belli bir zaman sonra insanlarda bu alışkanlığının gelişmesi hedefleniyor. Bu düzenleme Çin, Tayvan, Porto Riko’nun yanı sıra Slovakya, Malta ve Portekiz gibi Avrupa ülkelerinde de uygulanıyor.