Hizmetler sektöründe yaşanmakta olan daralma yılın ikinci yarısı için pek de iyimser olmaya imkan vermiyor - BETAM

Bahçeşehir Üniversitesi Ekonomik ve Toplumsal Araştırmalar Merkezi (BETAM)
2. çeyrek büyüme verisi değerlendirmesini yayınladı:

2020 yılının ikinci çeyreği Covid-19 salgınının ekonomi üzerindeki etkisinin en
yoğun hissedildiği üç ay oldu. Harcama yöntemiyle GSYH’yi oluşturan alt
kalemlerin hepsinde ciddi azalmalar olduğunu görmekteyiz. 2020 yılının ikinci
çeyreğinde bir önceki yılın aynı dönemine göre özel tüketim yüzde 8,6, kamu
harcamaları yüzde 0,8, yatırımlar yüzde 6,1, ihracat ve ithalat ise sırasıyla yüzde
35,3 ve 6,3 daraldı. Böylece GSYH yıllık bazda yüzde 9,9 küçüldü. Mevsim ve
takvim etkisinden arındırılmış serilere göre ise özel tüketim (yüzde 8,9), kamu
harcamaları (yüzde 1,2), yatırımlar (yüzde 7,2), ihracat (yüzde 33,6) ve ithalat
(yüzde 15,8) bir önceki çeyreğe göre benzer şekilde azaldı.

Ekonomiyi canlandırma çabalarının ve artan tüketici ve ticari kredilerin
ekonomiyi desteklemekle birlikte küçülmeyi tersine çevirmeye yetmediğini
söyleyebiliriz.

Özel tüketimde sert daralma

Geçen yılın aynı çeyreğine göre 2020 yılının birinci çeyreğinde yüzde 4,5 artan özel tüketim
ikinci çeyrekte ise yüzde 8,6 daraldı. Özel tüketim, 2020 ikinci çeyreğinde, büyümeyi 5,0
yüzde puan aşağı çekti (Tablo 1). Mevsim ve takvim etkilerinden arındırılmış rakamlara
baktığımızda ise özel tüketimin yüzde 8,9 azalarak büyümeyi 5,0 yüzde puan gerilettiğini
görüyoruz (Tablo 2). Türkiye’yi birinci çeyreğin son ayında kısmen etkileyen pandeminin
ikinci çeyrek boyunca ekonomiyi olumsuz etkilemesi sonucunda, artan tüketici kredilerine
rağmen, özel tüketimde bu kadar sert bir daralma yaşanmıştır.

Yatırım harcamaları azaldı

2018 yılının ikinci yarısından itibaren yıllık olarak daralma kaydeden yatırım harcamaları
2020 yılının ikinci çeyreğinde salgının etkisiyle yıllık yüzde 6,1 ile ciddi bir azalma kaydetti.
Yatırım harcamalarında yaşanan bu daralma büyümeyi 1,6 yüzde puan olumsuz etkiledi
(Tablo 1). Mevsim ve takvim etkilerinden arındırılmış rakamlara baktığımızda yine benzer
bir tabloyla karşılaşıyoruz. 2020 ikinci çeyreğinde yatırımlar bir önceki çeyreğe kıyasla yüzde
7,2 daralırken büyümeye katkısı ise eksi 1,8 yüzde puan olmuştur (Tablo 2).

Stok değişiminde toparlanma

Stok değişimlerinin büyümeye katkıda bulunduğunu görmekteyiz. 2020 yılının ikinci
çeyreğinde yıllık bazda stok artışlarının büyümeye katkısı 6,2 yüzde puan olurken (Tablo 1)
mevsim ve takvim etkisinden arındırılmış veriye göre ise stok değişimlerinin çeyreklik
büyümeye katkısı 1,3 yüzde puan oldu (Tablo 2). Stoktaki artışlara pandemi ile birlikte talep
azalmalarının sebep olduğunu söyleyebiliriz.

İhracat ithalattan daha sert daraldı

2020 yılının ikinci çeyreğinde ihracat yıllık bazda yüzde 35,3, ithalat ise yüzde 6,3 azaldı.
Böylece ihracat yıllık büyümeyi 11,2 yüzde puan baskılarken ithalat ise 1,8 yüzde puan
destekledi (Tablo 1). Net dış ticaret böylece büyümeyi olumsuz etkiledi. Mevsim ve takvim
etkisinden arındırılmış verilere göre ihracat ikinci çeyrekte birinci çeyreğe kıyasla 33,6, ithalat
ise 15,8 geriledi. İhracat ve ithalatın çeyreklik büyümeye katkıları ise sırasıyla eksi 10,1 ve 4,9
yüzde puan oldu (Tablo 2). Türkiye’nin ihracatı Avrupa ülkeleri gibi önemli ticaret
ortaklarının pandemi etkisiyle taleplerinin azalmasından olumsuz etkilendi. İthalatın ise hem
hane halklarının gelir kayıplarıyla hem de hammadde ve enerji talep eden firmaların
faaliyetlerinin aksamasıyla gerilediğini söyleyebiliriz.

Kamu harcamaları ılımlı bir şekilde azaldı

Geçen yılın aynı çeyreğine göre 2020 yılının ikinci çeyreğinde kamu harcamaları yüzde 0,8
azaldı ve büyümeyi 0,1 yüzde puanla sınırlı bir şekilde baskıladı (Tablo 1). Mevsim ve takvim
etkilerinden arındırılmış çeyreklik büyüme rakamlarına göre ise kamu harcamaları ikinci
çeyrekte ilk çeyreğe kıyasla yüzde 1,2 azaldı. Büyümeye katkısı ise eksi 0,2 yüzde puan ile
sınırlı

Büyümenin geleceği

Piyasada beklendiği üzere ikinci çeyrekte Türkiye ekonomisi sert bir daralma yaşadı. Bu
daralmada, şüphesiz, virüsün yayılma hızını kontrol etmeye yönelik alınan ve
sosyoekonomik hayatı kısıtlayan tedbirlerin de etkisi oldu. Çeyrekten çeyreğe büyüme
rakamları hem ilk hem de ikinci çeyrekte negatif olduğu için Türkiye ekonomisinin
resesyona girdiğini söyleyebiliriz. Önümüzdeki asıl soru, Haziran ayı ile birlikte başlayan
normalleşme çabalarının ne oranda ekonomik faaliyetlere yansıyacağı elbette. Özellikle
konut sektörüne verilen cömert desteklerin de etkisiyle öncü göstergeler kısmi bir
toparlanmaya işaret etse de hizmetler sektöründe yaşanmakta olan daralma yılın ikinci
yarısı için pek de iyimser olmaya imkân vermiyor. Üçüncü ve dördüncü çeyrek
büyümelerinin ikinci çeyrek kadar düşük olmayacağını kestirebiliriz. Fakat, büyümenin
pozitif olacağı da pek olası değil. Özellikle de neredeyse tüm ülkelerde eşanlı gözlemlenen
vaka sayılarındaki hızlı artış devam ederken…


https://betam.bahcesehir.edu.tr/wp-content/uploads/2020/09/Buyume2020Q2.pdf